Griep in België: symptomen, behandeling en vaccin
Elk najaar opnieuw sluipt het griepseizoen België binnen. Het griepvirus is erg besmettelijk en tast de luchtwegen aan. De symptomen van griep of influenza kunnen erg lijken op die van covid-19 of van een gewone verkoudheid. Eens besmet, zit er niets anders op dan te rusten en uit te zieken.
Je voelt je ellendig, hebt koorts, hoofdpijn en spierpijn. Soms heb je ook last van een droge hoest, keelpijn of een loopneus. Is dat dan griep?
Het gebeurt wel eens dat mensen van griep spreken terwijl het eigenlijk om een banale verkoudheid gaat. In dat geval zijn de symptomen nochtans veel minder erg: je hebt zelden koorts en indien toch, dan zeker geen hoge koorts, je hebt meestal geen hoofdpijn, geen pijn in spieren en gewrichten. Je voelt je hooguit niet lekker.
Nog vaker wordt griep verward met een griepachtige aandoening, veroorzaakt door andere luchtwegvirussen, niet het influenzavirus.
Drie types griepvirus
Échte griep wordt door het griepvirus veroorzaakt. Er zijn drie types: types A en B komen het meest voor, type C is zeldzaam (en de klachten zijn zeer mild). Zowel type A als type B kunnen de jaarlijks terugkerende griepepidemie veroorzaken.
Om de zoveel jaar kan type A zelfs tot een pandemie leiden, met wereldwijd veel meer zieken dan normaal.
Griep, covid-19, verkoudheid of allergie, zo herken je het verschil
Hoe raak je besmet met griep?
Je kunt besmet raken met griep door lucht in te ademen die besmette druppeltjes bevat, doordat personen met griep hebben gehoest, geniesd of zelfs gewoon gepraat.
Ook onrechtstreeks kun je het virus oplopen, door een voorwerp aan te raken waarop besmette druppeltjes zijn terechtgekomen en je die binnenkrijgt wanneer je daarna met je handen aan je neus of mond komt. Of door fysiek contact met personen die griep hebben, als die bijvoorbeeld hun mond tijdens het hoesten afschermen en je daarna een hand geven, waarna je de besmetting via de neus of de mond opneemt. Een goede handhygiëne is dus belangrijk.
Weet wel dat je toch al één of twee dagen besmettelijk kan zijn vóór je symptomen gaat vertonen.
Welke symptomen veroorzaakt griep?
Typische symptomen van griep zijn (hoge koorts), hoofdpijn, en spier- en gewrichtspijn. Je zult je ook ellendig en verzwakt voelen, en mogelijk heb je last van een droge hoest. Mensen verwarren griep wel eens met een gewone verkoudheid, maar dan zijn de klachten minder ernstig.
Ga ik beter naar de dokter bij griepsymptomen?
Ga je met griepklachten naar de dokter, dan zal die normaal gezien alleen kijken naar je symptomen. Aangezien het ook een covid-19-besmetting kan zijn, zal je arts ook een pcr-test afnemen. Zowel het griep- als het coronavirus is erg besmettelijk; je arts zal je rust of thuiswerk voorschrijven.
Wat kan ik doen als ik besmet ben met griep?
Bij gezonde mensen gaat griep gewoonlijk vanzelf over, zonder complicaties. Medicatie zal je er niet sneller vanaf helpen, maar kan wel de symptomen verlichten. Paracetamol is daarbij eerste keuze. Antibiotica zijn uit den boze, die helpen niet bij een virale infectie.
Waarom is griep gevaarlijk?
Griep kan soms aanleiding geven tot complicaties. De meest voorkomende is een longontsteking. Het risico daarop is het grootst bij chronisch zieken en 65-plussers, maar ook met kleine kinderen, en dan zeker baby’s tot zes maanden, is het opletten geblazen.
Moet ik mij laten vaccineren?
Je kunt je voorbereiden op het jaarlijkse griepseizoen door je te laten vaccineren. Als je beschermd wilt blijven, moet je je wel elk jaar opnieuw laten vaccineren. Het griepvirus verandert immers elk jaar. Vaccinatie is vooral aanbevolen voor risicopersonen.
Hoe kan ik voorkomen dat ik griep krijg?
Zelfs wie gevaccineerd is, neemt het best enkele voorzorgsmaatregelen in acht: voldoende bewegen, evenwichtig eten, voldoende afstand houden tot anderen (en/of een mondmasker dragen) en een goede handhygiëne zijn effectief tegen zowel griep als andere virussen.
Wat zijn de meest recente aanbevelingen voor het griepseizoen?
Sinds de covidpandemie is voor bepaalde risicogroepen zowel een griep- als een covidvaccin aangeraden. Wij zetten de laatste aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad op een rijtje.
Enkele typische klachten van griep zijn:
- (Hoge) koorts
- Hoofdpijn
- Spierpijn
- Zich ellendig en zwak voelen
- Eventueel een droge hoest
Het gebeurt geregeld dat mensen van griep spreken, terwijl het om een banale verkoudheid gaat. De symptomen van een verkoudheid zijn nochtans veel minder ernstig: je hebt zelden koorts en indien toch, dan zeker geen hoge koorts, je hebt meestal geen hoofdpijn en geen pijn in spieren en gewrichten, en voelt je hooguit niet lekker.
Nog vaker wordt griep verward met een griepachtige aandoening, veroorzaakt door andere luchtwegvirussen. Ook covid-19 (SARS-CoV-2) veroorzaakt griepachtige symptomen.
Ga je met griepklachten naar de dokter, dan zal die normaal gezien alleen kijken naar je symptomen. Laboanalyses zijn niet nodig, maar kunnen wel met zekerheid zeggen dat je geveld bent door het griepvirus, en niet door een andere infectie met gelijkaardige symptomen.
Wil je snel uitsluiten dat je symptomen worden veroorzaakt door covid, dan kun je ook een zelftest afnemen.
Hou afstand
Zowel het griep- als het coronavirus is erg besmettelijk; je arts zal je rust of thuiswerk voorschrijven. Meer dan dat kan je arts eigenlijk niet doen, je zult griep doorgaans gewoon moeten uitzieken.
Hou in de tussentijd zoveel mogelijk afstand tot anderen om te vermijden dat je hen ook aansteekt. Lukt dat niet, draag dan zoveel mogelijk een mondmasker en was je handen regelmatig.
Lees meer in ons mondmaskerdossier
Bij gezonde mensen gaat griep gewoonlijk vanzelf over, zonder complicaties. Medicatie zal je niet sneller doen genezen, maar kan wel de symptomen verlichten.
Wil je graag weten hoe nuttig de middeltjes zijn die je in de apotheek gaat halen om je griepsymptomen te verlichten? Of wil je weten of er goedkopere alternatieven voor bestaan? Raadpleeg dan onze handige InforMED-app (of maak gebruik van onze databank geneesmiddelen).
Meer weten over de app InforMED
Symptomen verlichten
Om je koorts te doen zakken en je pijn te verminderen, neem je het best paracetamol. Als dat onvoldoende effect heeft, kun je een ontstekingsremmer zoals aspirine of ibuprofen nemen.
Overdrijf echter niet. Net als andere pijnstillers neem je ontstekingsremmers in de laagst mogelijke dosis en zo kort mogelijk, om het risico op de vele, soms ernstige, bijwerkingen te beperken.
Ontstekingsremmers geven frequent maag- en darmklachten, met mogelijke complicaties zoals een maagzweer en een maagbloeding. Bij hoge dosissen kunnen cardiovasculaire bijwerkingen optreden (bv. een hartinfarct).
Waarom kunnen ontstekingsremmers gevaarlijk zijn?
Gezien de mogelijke bijwerkingen is extra voorzichtigheid geboden bij ontstekingsremmers voor:
- Mensen met eerdere maag- en darmklachten
- Mensen met problemen met hart en bloedvaten
- Ouderen
- Patiënten met windpokken of gordelroos (zona)
Geef nooit ontstekingsremmers aan kinderen met een virale infectie zoals windpokken of griep. Aspirine zou een mogelijk fatale aandoening (het syndroom van Reye) kunnen uitlokken.
Nut van virusremmers tegen griep is beperkt
Tegen griep worden soms zogenaamde virusremmers ingezet. Bij ons is er één middel op de markt tegen influenzavirussen, namelijk Tamiflu (met oseltamivir als werkzaam bestanddeel).
Bij de behandeling van griep hebben zulke middelen slechts beperkt nut. In het beste geval kan zo'n virusremmer het genezingsproces met hooguit één dag versnellen. Bovendien kan het middel verschillende nare bijwerkingen hebben.
In principe kunnen virusremmers ook gebruikt worden ter preventie van griep, maar alleen in uitzonderlijke situaties.
Antibiotica zijn nutteloos tegen griep
Ondanks de campagnes om onnodig antibioticagebruik tegen te gaan, worden antibiotica nog al te vaak onterecht gebruikt tegen virale infecties zoals griep. Dat heeft nochtans geen enkel nut.
Antibiotica bestrijden immers alleen bacteriën, geen virussen. Een arts zou je alleen antibiotica mogen voorschrijven als daar een specifieke medische reden voor is, bijvoorbeeld omdat hij denkt dat je ook een bacteriële longontsteking hebt opgelopen.
Onnodig en overmatig gebruik werkt immers antibioticaresistentie in de hand. Steeds meer bacteriën worden daardoor ongevoelig voor antibiotica, waardoor bepaalde stammen virtueel onbehandelbaar worden.
Geen bewijs voor alternatieve middelen tegen griep
Er zijn ook tal van alternatieve middeltjes op de markt, waaronder diverse kruidenpreparaten op basis van echinacea. Ook de homeopatische bereiding Oscillococcinum (op basis van extract van lever en hart van Barbarie-eenden) beweert de symptomen van griep te verlichten.
Het nut van die alternatieve geneesmiddelen is echter niet bewezen. En de huis-, tuin-en keukenmiddeltjes van grootmoeder?
Vaak raden mensen aan om bij griep veel water en warme dranken te drinken, warme dampen te inhaleren, de slaapkamer extra te verluchten enz. Op zich is er niets op tegen als je je daar goed bij voelt. Je doet er niets verkeerd mee, maar er is geen bewijs dat ze helpen in de strijd tegen griep.
In de meeste gevallen is griep ongevaarlijk. Gewoonlijk zul je je na twee tot vijf dagen beetje bij beetje beter voelen. Na een week moet het ergste achter de rug zijn of moet je helemaal genezen zijn.
Opgepast voor longontsteking
Toch kan griep soms aanleiding geven tot complicaties. De meest voorkomende complicatie is een longontsteking. Het risico daarop is het grootst bij chronisch zieken en 65-plussers.
Ook kleine kinderen, en dan zeker baby’s tot zes maanden, riskeren complicaties. Naast een longontsteking lopen ze ook risico op koortsstuipen, pseudokroep, acute middenoorontsteking, ...
Overlijden door griep
Sommige mensen overlijden daadwerkelijk aan griep, of toch aan de gevolgen van de complicatie. In België leidt de jaarlijkse griepepidemie gemiddeld tot zo'n 1 000 sterfgevallen, dus bijna evenveel als het aantal verkeersdoden per jaar.
De overgrote meerderheid van hen zijn 65-plussers, en dan nog meestal mensen met onderliggende gezondheidsproblemen. Slechts hoogst uitzonderlijk sterft een kind aan de gevolgen van griep.
Elk jaar tussen oktober en maart sluipt een griepepidemie België binnen. Je kunt je daarop voorbereiden door je te laten vaccineren. Als je beschermd wilt blijven, moet je je wel elk jaar opnieuw laten vaccineren. Griep wordt immers veroorzaakt door een virus dat elk jaar lichtjes verandert.
Zodra een nieuw virus de kop opsteekt, is het niet zeker of de eerder opgebouwde immuniteit nog van enig nut is. Ook wanneer je vorig jaar griep hebt gehad, kan de ziekte dit jaar opnieuw bij je toeslaan, aangezien het virus dan net iets anders is. Elk jaar wordt de samenstelling van het griepvaccin herbekeken.
Griepvaccin is aanbevolen voor risicopersonen
Elk jaar maakt de Hoge Gezondheidsraad in ons land een lijst op van personen voor wie ze de griepprik aanbeveelt, omdat die het meest risico lopen op complicaties wanneer ze griep krijgen.
Over sommige categorieën van personen bestaat er sinds en jaar en dag wereldwijd een consensus, zoals 65-plussers, personen die in een instelling verblijven en alle chronisch zieken: patiënten met longziektes (bv. ernstige astma), hartziekte (met uitzondering van hoge bloeddruk), leverziekte, nierziekte, een metabole aandoening (bv. diabetes), een spier- of zenuwziekte, of afwijkingen van het immuunsysteem.
Deze groepen lopen het grootste risico op longontsteking, de meest voorkomende complicatie van griep, en staan steevast op de lijst, net als hun huisgenoten. Ook voor personeel uit de gezondheidssector is de griepprik aanbevolen, zowel om patiënten te beschermen als om ziekteverzuim te beperken.
Daarnaast bekijkt men elk jaar of men geen risicogroepen moet toevoegen op grond van het soort van virussen die circuleren. Zo is er in 2009, na het uitbreken van de Mexicaanse griep, in ons land een sterke aanbeveling gekomen om zwangere vrouwen (vanaf het tweede trimester) en hun huisgenoten tegen griep te laten vaccineren.
Geen griepprik nodig voor kinderen
Kleine kinderen, en dan zeker baby’s tot zes maanden, riskeren eveneens complicaties door griep. Naast longontsteking lopen ze ook risico op koortsstuipen, pseudokroep, acute middenoorontsteking, ...
Toch worden baby’s onder de zes maanden nooit gevaccineerd, omdat er voor hen geen geschikt griepvaccin voorhanden is. Voor hun huisgenoten is het vaccin wél aanbevolen.
Kinderen van zes maanden of ouder die een langdurige behandeling met aspirine krijgen, laten zich wel beter vaccineren, omwille van het risico op het syndroom van Reye, een zeer zeldzame en gevaarlijke aandoening die o.a. zwelling van de lever en de hersenen veroorzaakt.
Hoe werkt het griepvaccin?
Het beste moment om het vaccin toe te dienen is tussen eind september en eind december, of alleszins vóór de griepepidemie uitbreekt. Doorgaans is het vaccin na 10 à 15 dagen werkzaam en biedt het minstens zes maanden bescherming.
Een vaccin moet de aanmaak van antistoffen uitlokken. Ons immuunsysteem wordt zo "getraind" om de indringer, die via het vaccin wordt ingebracht, uit te schakelen. Indien later een aanval van actieve ziektekiemen volgt, zal ons immuunsysteem de boosdoener herkennen en onschadelijk maken.
Voordelen versus bijwerkingen van het griepvaccin
De mate waarin het griepvaccin beschermt tegen de eventuele complicaties van griep, zorgt elk jaar opnieuw voor discussie. Maar aangezien de griepprik al bij al vrij veilig is, lijkt het toch verstandig om vaccinatie aan te moedigen bij bepaalde risicogroepen om (potentieel fatale) complicaties te vermijden.
De meeste bijwerkingen zijn lokaal en van voorbijgaande aard: de plaats van de injectie voelt pijnlijk aan, ziet rood en is wat gezwollen … Andere neveneffecten zijn zeldzaam en gewoonlijk van voorbijgaande aard, zoals hoofdpijn of koorts.
Griepvaccin biedt geen garanties
Hoe dan ook biedt het griepvaccin geen garantie op een volledige bescherming. Ten eerste omdat het vaccin klaar moet zijn vóór de griepepidemie losbarst, en men dus op de foute variant kan gokken. Het vaccin biedt daarom het ene jaar een betere bescherming dan het andere.
Ten tweede omdat het immuunsysteem moet hebben gereageerd. Dat kan een probleem zijn bij ouderen: het vaccin slaat vaak minder goed aan als ze een zwakke gezondheid hebben, waardoor het lichaam geen antistoffen aanmaakt.
Voor de risicogroepen is het griepvaccin dan ook eerder bedoeld om het effect van de complicaties te milderen dan om besmetting te voorkomen. Dankzij het vaccin zouden er zich minder complicaties voordoen en zouden minder mensen aan de gevolgen daarvan overlijden.
Hygiëne boven alles om griep te voorkomen
Waar laten vaccineren?
Voor hoogrisicogroepen is het altijd aangeraden om zich te laten vaccineren tegen de seizoensgriep. Een arts, apotheker of verloskundige (voor zwangere vrouwen) kan het vaccin voorschrijven en toedienen. Verpleegkundigen mogen het vaccin eveneens toedienen. Het vaccin is rechtstreeks bij de apotheek verkrijgbaar.
Sommige bedrijven bieden ook vaccinatie aan via de bedrijfsgezondheidsdienst. Werk je in een ziekenhuis of andere zorginstelling? Dan kun je het vaccin daar direct laten toedienen.
Wanneer laten vaccineren tegen griep?
Het beste moment om het vaccin toe te dienen is tussen eind september en eind december, of in ieder geval voordat de griepepidemie losbarst. Dit jaar (seizoen 2024-2025) raadt de Hoge Gezondheidsraad (HGR) aan om je vanaf half oktober te laten vaccineren. Het vaccin is over het algemeen na 10 tot 15 dagen doeltreffend en beschermt minstens zes maanden.
Tegen griep en covid tegelijk laten vaccineren?
Ben je van plan om je te laten vaccineren tegen zowel tegen covid als tegen de seizoensgriep? Dan raadt de HGR aan om beide tegelijk te doen. De ideale periode hiervoor is tussen 15 en 31 oktober.
Het laatste nieuws over de covidbooster
Ons immuunsysteem kan wel degelijk een dubbel vaccin aan. Laat je dan één keer in de rechterarm en één keer in de linkerarm vaccineren. Zo kun je bij een reactie (roodheid, zwelling) gemakkelijk bepalen welk vaccin de oorzaak is.
Als je beide vaccins niet gelijktijdig laat zetten, raadt de HGR aan om eerst je booster tegen covid te halen, tussen begin september en eind oktober, en pas nadien, vanaf half oktober, je griepvaccin, idealiter met een tussenperiode van minstens 14 dagen.
Hoeveel kost het griepvaccin?
Het vaccin wordt deels terugbetaald aan risicogroepen en 50-plussers voor wie het vaccin op individuele basis kreeg voorgeschreven. Je betaalt € 4,08, of slechts € 2,45 voor wie een verhoogde tegemoetkoming heeft.
Voor andere personen (volwassenen van 18 à 65 jaar in goede gezondheid) bedragen de kosten € 17,42. De meerwaarde is immers niet aangetoond voor gezonde volwassenen.
In Vlaanderen is het vaccin gratis voor mensen die verblijven in gesubsidieerde zorginstellingen (woonzorgcentra, psychiatrische centra of centra voor personen met een beperking).
Aanbevelingen griepvaccin voor risicogroepen
De HGR beveelt dit jaar voor verschillende groepen de vaccinatie tegen de seizoensgriep aan.
Groep 1: personen met risico op complicaties
In deze categorie vind je:
- iedereen van 65 jaar of ouder
- elke patiënt van 6 maanden of ouder met een onderliggende chronische aandoening-, ook al is deze stabiel-, van de longen (met inbegrip van ernstige astma), het hart (behalve hoge bloeddruk), de lever, of de nieren, met een metabole aandoening (waaronder diabetes), een spier- of zenuwaandoening, of met immuunstoornissen (natuurlijk of geïnduceerd door medische behandelingen)
- personen met een body mass index (BMI) gelijk aan of groter dan 40 kg/m²
- personen die in instellingen verblijven
- alle zwangere vrouwen in elk stadium van de zwangerschap
- kinderen tussen 6 maanden en 18 jaar die langdurig aspirine gebruiken
Groep 2: personeel in de gezondheidssector
De HGR beveelt aan dat alle gezondheidswerkers, zowel binnen als buiten zorginstellingen, worden gevaccineerd.
Groep 3: huisgenoten van bepaalde doelgroepen
De HGR raadt ook aan om je te laten vaccineren tegen de seizoensgriep als je onder hetzelfde dak woont als:
- personen die deel uitmaken van groep 1
- kinderen jonger dan 6 maanden van wie de moeder tijdens de zwangerschap niet tegen de griep is gevaccineerd
Voor 50-plussers: vaccinatie op individuele basis
Voor mensen tussen de 50 en 65 jaar is de HGR van mening dat vaccinatie geval per geval moet worden bekeken, in overleg met de huisarts. Naast leeftijd moet er speciale aandacht worden besteed aan personen met risicofactoren zoals roken, alcoholisme en/of obesitas, omdat zij een groter risico lopen op complicaties door het griepvirus.
Tussen de 18 en 65 jaar en gezond: geen griepvaccin nodig
Voor degenen die niet tot de bovengenoemde risicogroepen behoren, is de meerwaarde van het griepvaccin niet aangetoond. Uit de gegevens blijkt dat systematische vaccinatie van gezonde volwassenen van 18 tot 65 jaar geen effect heeft op het aantal medische consultaties, ziektedagen, antibioticavoorschriften of ziekenhuisopnames. Daarom wordt het niet aanbevolen, al ben je vrij in je keuze.